Smart Energy Hubs (SEH’s) in Nederland bevinden zich in de pioniersfase. SEH’s zijn samenwerkingsverbanden op het gebied van duurzame energieopwekking en -distributie. De provincies Gelderland en Overijssel en Oost NL zijn de initiatiefnemers van het versnellingsprogramma Smart Energy Hubs. Tien startende SEH’s worden ondersteund en de opgedane kennis wordt gedeeld. Vijftig professionals op het gebied van duurzame energie bezochten 25 januari de masterclass Smart Energy Hubs, die Oost NL in samenwerking met HAN University of Applied Sciences en Connectr in Arnhem gaf.
Hoe ontstaat een Smart Energy Hub? Overbelasting van het energienetwerk op een bedrijventerrein is verreweg de belangrijkste aanleiding. Door deze netcongestie kunnen uitbreidingsplannen van ondernemers, of zelfs de aanleg van een nieuw bedrijventerrein niet doorgaan. Simpelweg omdat de netbeheerder niet tijdig kan voorzien in een net, waarmee de energievraag (elektriciteit) en/of de teruglevering van duurzaam opgewekte energie kan worden getransporteerd.
Netcongestie
Bij de Smart Energy Hub Zwolle-Noord, kortweg SZN, begon het in 2020 met teruglevercongestie. Maarten Epema, regisseur bij SZN en spreker tijdens de masterclass: ‘Enexis, onze netbeheerder, kondigde in december 2023 ook leveringscongestie aan. Daardoor zien steeds meer ondernemers in dat het noodzakelijk is lokale energiesystemen met elkaar te verbinden, waardoor je het opwekken van energie en de vraag ernaar beter kunt sturen. Zo kun je pieken op het net voorkomen.’
Samenwerking cruciaal
Samenwerking tussen ondernemers onderling op een bedrijventerrein en samenwerking van deze ondernemers met overheden, zoals de provincie en gemeenten, maar ook met netbeheerders, is cruciaal bij het functioneren van een Smart Energy Hub.
Het gaat om samenwerking bij:
- technische zaken (bijvoorbeeld extra meters)
- technologisch gebied (ICT)
- organisatorisch gebied
- juridische zaken
- financieel gebied
Efficiënte verdeling van energietransporten
Om het energieverbruik van bedrijven in kaart te brengen en vervolgens het transport ervan te kunnen sturen, moeten ondernemers bereid zijn die gegevens te delen. Milos Bunda, technisch adviseur SIGOHE MOOI EIGEN-project, onderscheidt daarin verschillende stappen:
- bedrijven (partijen) optimaliseren hun eigen energieverbruik (‘achter de meter’)
- optimalisatie van de lokale vraag, opwekking en opslag.
- optimalisatie van de energiestromen van de bedrijven via het lokale onderstation van de netbeheerder
- het sturen van alle energiestromen, zodat piekbelasting van het net wordt voorkomen
60 procent lagere investering
Schiphol Trade Park is het eerste bedrijventerrein in Nederland met een collectief en duurzaam energiesysteem dat begin 2024 anderhalf jaar draait. ‘Met alle bedrijven gebruiken we 30 procent van de door de eerste vier bedrijven aangevraagde stroomtransportcapaciteit’, meldt Bart Blokland, regisseur van de Smart Energy Hub Schiphol Trade Park. ‘Gaat het stroomverbruik naar een piek, dan schakelen enkele bedrijven over op opgeslagen duurzame energie. Het kan dus! En met een 60 procent lagere investering dan wanneer elk bedrijf zelf aan de slag was gegaan.’
Blauwdruk SEH
Smart Energy Hubs lijken de aangewezen oplossing om het gebruik van lokaal, duurzaam opgewekte energie te bevorderen én om netcongestie te voorkomen. Milos Bunda werkt via het MOOI EIGEN-project samen met zestien andere partijen aan een blauwdruk voor het realiseren van een SEH. ‘Het is een proces in verschillende fasen met steeds verschillende stakeholders.’
- Fase 1: verkenning, waarbij alle partijen in beeld komen, duidelijk moet worden wat het draagvlak is en welke partijen willen participeren in een SEH.
- Fase 2: ontwerpen en onderzoeken van goede businesscase (is het financieel haalbaar?) en een plan voor de technische haalbaarheid. ‘Dan ontstaat er een go/no go-moment en is het vaak nodig een exploitatiebedrijf op te richten.’
- Fase 3: kiezen van de juiste samenwerkingsvorm (geen winstoogmerk) voor het exploitatiebedrijf en het borgen van kwaliteit en continuïteit. Denk aan governance: hoe richt je de zeggenschap van de verschillende partijen in.
- Fase 4: daadwerkelijke realisatie SEH, waarbij de exploitatie en het assetmanagement (welke partijen brengen wat in) vorm krijgen.
Praktijk is weerbarstig
‘De praktijk is vaak weerbarstig als het gaat om de oprichting van een Smart Energy Hub’, stelt Robert-Niels van Droffelaar, senior projectmanager Energy bij Oost NL aan het eind van de masterclass. ‘Duidelijk is dat ze relevant zijn bij het lokaal produceren en inzetten van duurzame energie en het voorkomen van netcongestie.’
Op 10 terreinen in Overijssel en Gelderland wordt op een slimme manier lokaal energie opgewekt, opgeslagen, omgezet en weer lokaal gebruikt. Door collectieve afspraken te maken tussen bedrijven en realtime verbruik en teruglevering te meten, kan het bestaande net veel slimmer worden benut. De initiatiefnemers van het versnellingsprogramma Smart Energy Hubs zijn provincies Gelderland en Overijssel en Oost NL. Het programmamanagement ligt bij Oost NL.
Tekst: Francien van Zetten
